Open Access - Ελεύθερη Πρόσβαση: ένα νέο γνωστικό κίνημα; Δεύτερο Μέρος (Ακαδημαϊκά Παραδείγματα)

Στο δεύτερο,  και σαφώς μικρότερο μέρος, θα δώσουμε συγκεκριμένα παραδείγματα από τον πανεπιστημιακό χώρο που εντάσσονται στο  κίνημα της ελεύθερης προσβασης.

Φυσικά, θα είναι φιλτραρισμένα στους σκοπούς του ιστολογίου, δηλ. θα φέρουν κατά κόρον μια κριτική σκοπιά.

Ας αρχίσουμε με τα εποπτικά μέσα: στο Directory of Open Access Journals μπορείτε να δείτε ποιά περιοδικά και πού έχουν ελεύθερη πρόσβαση στο διαδίκτυο.

To open access ορίζεται από τον κατάλογο ως εξής: "Ορίζουμε ως περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης εκείνα που χρησιμοποιούν ένα χρηματοδοτικό μοντέλο που δεν χρεώνει τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες ή τα ιδρύματα για την πρόσβαση σε αυτά. Παίρνοντας τον ορισμό της Πρωτοβουλίας Ανοιχτής Πρόσβασης της Βουδαπέστης θεωρούμε το δικαίωμα των χρηστών να "διαβάζουν, να αντιγράφουν, να διανέμουν, να εκτυπώνουν, να αναζητούν, ή να συνδέουν (link) στα πλήρη κείμενα αυτών των άρθρων" υποχρεωτικό για ένα περιοδικό να συμπεριληφθεί στον κατάλογο."

Όπως θα είδατε, υπάρχει μια πρωτοβουλία που υποστηρίζει (και χρηματοδοτεί) τη διάδοση των περιοδικών με ελεύθερη πρόσβαση. Η πρωτοβουλία αυτή προέρχεται από το ϊδρυμα του μεγιστάνα George Soros, που στόχο έχει την προώθηση της ανοιχτής κοινωνίας των πολιτών και της γνώσης (κατά την Ποπεριανή, νεοφιλελεύθερη ουτοπία). Φυσικά, για τις δραστηριότητες του ιδρύματος υπάρχει μπόλικη κριτική (πχ από Άρδην, Ριζοσπάστη και Geert Lovink,ακτιβιστή και θεωρητικό των μέσων) σε σημείο που να ορίζεται ως το νέο σχέδιο Μάρσαλ για την Ανατ. Ευρώπη. Επειδή υποστηρίζουμε την ελεύθερη πρόσβαση, δεν σημαίνει ότι υποστηρίζουμε τους σκοπούς του ιδρύματος. 

Περιοδικά που γνωρίζουμε και συμπαθούμε τα οποία έχουν πολιτική ελεύθερης πρόσβασης είναι και στη λίστα των συνδέσμων του ιστολογίου. Αυτά είναι:

• το Radical Psychology Network Journal, που ίδρυσε ο Dennis Fox. Κυκλοφορούσε από το 1993 σε έντυπη μορφή, και από το 1999 στο διαδίκτυο. Ωστόσο κυκλοφορεί άτακτα.
  
• Το Studies in Language and Capitalism, πολύ πρόσφατο, που έχει σχέση με τη λίστα Language in New Capitalism, η οποία ιδρύθηκε από τον Norman Fairclough.
• Φυσικά, το νέο τεύχος του Annual Review of Critical Psychology, που επιμελήθηκαν οι Δαφέρμος, Μαρβάκης, Τριλίβα, το οποίο στο εξής θα είναι ελεύθερης πρόσβασης και θα εκδίδεται από το Discourse Unit του Ian Parker.
• To ephemera, περιοδικό κριτικής οργανωσιακής θεωρίας, που φέρει τον υπότιτλο theory and politics in organisation
• Το μάλλον παροπλισμένο Discourse Analysis Online του πανεπιστημίου Sheffield Hallam, που έφερε και ένα πολύ ενδιαφέρον νέο τύπο συζήτησης και σχολιασμού των υποβαλλόμενων άρθρων.
  
• Το qualitative research, περιοδικό με άρθρα σε γερμανικά, αγγλικά και ισπανικά,  όπυ παρουσιάζεται ποιοτική έρευνα άπο όλες τις κοινωνικές επιστήμες, με έμφαση στη μεθοδολογία.
• Το qualitative report, περιοδικό σαν το προηγούμενο, αλλά από αμερικάνικη σκοπιά.
  
• Και μάλλον λείπουν πολλά ακόμα
  

Ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα επίσης είναι η ελεύθερη διάθεση από τα βορειο-αμερικάνικα πανεπιστήμια του υλικού των μαθημάτων τους. Έχει σχηματιστεί ένα consortium, που προωθεί την ελεύθερη, δικτυακή παροχή των σημειώσεων, της βιβλιογραφίας, διαλέξεων σε ήχο και εικόνα, ακόμη και προτύπων εργασιών για όλα τα μαθήματά τους.

Το ονομάζουν "πράξη πνευματικής φιλανθρωπίας" και θεωρούν ότι είναι και μια καλή επιχειρηματική κίνηση, καθώς όχι μόνο δεν αποθαρρύνουν τους ενδιαφερόμενους να γραφτούν (και να πληρώσουν τα ακριβά δίδακτρα) αλλά μάλλον τους ανοίγουν την όρεξη για περισσότερα. Στο πρόγραμμα αυτό, συμμετέχει το ΜΙΤ, και άλλα 120+ πανεπιστήμια. Φυσικά, ο σκοπός δεν είναι μη-κερδοσκοπικός, αλλά τουλάχιστον προωθεί την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση σε όλο τον κόσμο.

Σε παρόμοια κατεύθυνση κινούνται και οι ιστότοποι open culture που προσφέρει ελεύθερα ηχογραφήσεις και κείμενα πολιτισμού και connexions, με πιο ακαδημαϊκό υλικό για τη δημιουργία μαθημάτων.

Μπορείτε να δείτε μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση στο ελληνικό indymedia εδώ.    

Φυσικά, το κίνημα του open access δεν είναι πανάκεια. Τα μειονεκτήματά του περιλαμβάνουν:

• το ψηφιακό χάσμα πρόσβασης στις νέες τεχνολογίες ανάμεσα στον πλούσιο και δικτυωμένο βορρά και το φτωχό νότο. Το βλέπουμε και στην ελλάδα, όπου η διείσδυση του διαδικτύου είναι η μικροτερη στην ευρώπη.
• την αδυναμία/άγνοια πρόσβασης μέσα στο χάος των πληροφοριών. Αν κάποιος ψάχνει μια βιβλιογραφική παραπομπή, είναι μάλλον δύσκολο να την βρεί ψάχνοντας στην ιστοσελιδα του ΜΙΤ.
• η δυνατότητα πρόσβασης δεν ισοδυναμεί με τη γνώση. Όπως γράφει και στο indymedia, το να διαβάσεις τις σημειώσεις ενός καθηγητή δεν ισοδυναμεί με την ανθρώπινη επαφή, τη συναναστροφή με συμφοιτητές,  το γράψιμο εργασιών, τις εξετάσεις.
• τα open access περιοδικά σχεδόν πάντα έχουν πολύ χαμηλότερο impact factor στην ακαδημαϊκή δημοσίευση από τα κανονικά συνδρομητικά. Οπότε πολλοί ακαδημαϊκοί αποθαρρύνονται να υποβάλλουν άρθρα προς δημοσίευση. Ωστόσο φαίνεται να είναι καλά για κριτικές και καινοτόμες προσεγγίσεις και για νέους ερευνητές.
  

technorati tags:open, access

Blogged with Flock